کتیبه ی سه زبانه خشایارشا در ترکیه در نزدیکی دریاچه وان ترکیه، بر فراز صخره‌ای و در ارتفاع ۲۰ متری از سطح زمین و در نزدیکی یک قلعه واقع شده‌است. این کتیبه در اصل توسط داریوش بزرگ آماده سازی شده‌است اما به دلائلی تکمیل نشده و خالی رها شده‌است، اما خشایارشا پسر داریوش بزرگ، در دوران زمامداری خود آن را به سه زبان پارسی باستان، بابلی و عیلامی تکمیل کرده و به یادگار گذاشته‌است. این کتیبه ۲۷ سطر و ۳ ستون دارد و از چپ به راست، به سه زبان پارسی باستان، بابلی و عیلامی نوشته شده‌است. این کتیبه تنها کتیبه شاهنشاهی هخامنشی است که در خارج از مرزهای کنونی ایران قرار دارد.
خشایارشا در کتیبه آورده‌است:
خدای بزرگ است اهورامزدا که بزرگترین خدایان است
که این زمین را آفرید و آن آسمان را آفرید
که شادی را برای مردم آفرید
که خشایارشا را شاه کرد
یگانه فرمانروای بسیاری
من خشایارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان
شاه مردمان بسیار
شاه در این زمین دور و پهناور
پسر داریوش شاه هخامنشی
گوید خشایارشا: داریوش شاه که پدرم بود،
به خواست اهورامزدا بناهای زیبایی
ساخت و او دستور داد این کتیبه کنده شود.
اما نوشته‌ای در آن کنده نشد
پس از آن من دستور دادم این نوشته کنده شود.
اهورامزدا با خدایان مرا و شهریاری مرا
و آنچه که من ساخته‌ام نگاه دارد
کتیبه های معروف ایران باستان :
(کتیبه های شاپور اول) : شاپور پسر اردشیر و جانشین مقتدر وی است که از او کتیبه های زیر به جا مانده است:
( کتیبه حاجی آباد) : فارس که حاوی معرفی اصل و نسب شاپور وگزارشی از تیر اندازی وی در آن محل است.
( کتیبه تنگ براق) : در نزدیکی حاجی آباد که خلاصه ای از کتیبه فوق است .
(کتیبه کعبه زرتشت) : اسم اصلی محل نگهداری درفش کاویانی می باشد : این کتیبه بر روی بنای مکعبی شکل واقع در نقش رستم به سه زبان پارتی ، فارسی میانه و یونانی و معروف به کعبه زرتشت نگاشته شده است. شاپور در این کتیبه ضمن معرفی خود به نام استانهای ایران و سه لشکر کشی سپاه ایران به روم و شکست امپراتور گردیانوس و والرین و سرزمینهای فتح شده نیز اشاره می کند . وی در پایان تاکید می کند که این پیروزیها را به یاری یزدان به دست آورده و دیگران را به امور خیریه توصیه می کند .
(کتیبه نقش رجب) : این نقش بر روی صخره ای واقع در سه کیلومتری شمال تخت جمشید حجاری شده و ضمن نمایش نقش شاپور و همراهانش کتیبه ای سه زبانی دارد که به اصل و نسب شاپور اشاره دارد .
(کتیبه نقش رستم) : در کنار نقش برجسته و صحنه ای با شکوه از پیروزی شاپور بر امپراتور روم کتیبه ای یونانی ، اصل و نسب شاپور را ذکر می کند . احتمالا کتیبه های ایرانی از بین رفته اند.
(کتیبه پایکولی) : درجنوب سلیمانیه عراق برج مکعب شکلی قرار داشته که بر روی آن پیکره بزرگی از نرسی نقش گردیده بوده و در کنار آن کتیبه ای به زبان پهلوی ساسانی و اشکانی ضمن معرفی نرسی ، به شرح در گذشت بهرام دوم و حرکت نرسی از ارمنستان ( مقر فرمان رواییش در زمان سلطنت بهرام دوم ) به سوی ایران و ملاقاتش با بزرگان ساسانی در پایکولی و سپس شکست بهرام سوم ( پسر بهرام دوم ) و به سلطنت رسیدن نرسی و اسامی یاری دهندگانش و صلح با رومیان می پردازد . قسمت زیادی ازاین برج هم اکنون ویران و قطعاتش در محل پراکنده است .
(کتیبه بیشاپور) : بیشاپور شهری است باستانی واقع در کازرون کنونی که شاپور اول به یمن پیروزی بر امپراتور روم آن را بنا نموده است . تنگ چوگان واقع در این محل شامل تعدادی نقش برجسته با شکوه از دوره ساسانی است که بر زیر نقش برجسته ای از بهرام ، کتیبه ای نقر شده است که به اصل و نسب نرسی اشاره دارد .
